Hoạt động săn bắt của người Mường
Trong cuộc sống hàng ngày hoạt động săn bắt của người Mường được diễn ra thường xuyên, nhưng được diễn ra nhiều nhất là vào các mùa nông nhàn. Săn bắt không chỉ mang lại nguồn thức ăn đáng kể mà còn có tác dụng bảo vệ mùa màng.
Từ lâu săn bắt đã trở thành thú vui của đàn ông trong làng, bởi vậy nên hầu gia đình nào cũng có các vũ khí săn bắt nhưNỏ và các công cụ săn bắt khác như các loại bẫy¦ Gia đình nào khá giả thì có cả Súng. Đàn ông người Mường rất giàu kinh nghiệm làm Nỏ, với các loại mũi tên bằng tre, nứa, bương, luồng( hóp) để bắn chim và các loại thú nhỏ như chuột, sóc…Còn mũi tên tẩm thuốc độc thì dùng để bắt thú lớn. Loại súng săn phổ biến của người Mường là súng Hỏa mai, súng kíp..
Trước đây trong các cuộc săn bắn tập thể người ta thường hay gõ chiêng để làm hiệu lệnh xua đuổi thú và điều khiển chó săn.
Người Mường còn biết làm nhiều loại cạm bẫy để bắt các loại thú như bẫy lao ngọ đâm bẫy sập dùng để bắt thú lớn, ngọ cắp dùng để bắt thú nhỏ như: chuột, sóc, dúi…
Có thể chia hoạt động săn bắt của người Mường thành ba loại hình săn bắt:
+ Săn bắt trên rừng
+ Săn bắt ở đồng ruộng
+ Săn bắt ở sông suối
+ Săn bắt trên rừng
– Công cụ săn bắt gồm: Nỏ, các loại bẫy như; bẫy lao ( ngọ đâm) bẫy sập, bẫy kiềng, săn bắt những con thú lớn như: Hươu, nai, hoẵng, lợn lòi¦còn ngọ đánh, ngọ cắp dùng để bẫy thú nhỏ như: chim, gà rừng, sóc, chuột…những nhà có điều kiện như các nhà quan Lang thì có cả súng.
– Cây súng: Những cây súng mà người Mường thường dùng để săn bắn có lẽ còn do một số thợ người Dao (Mán) chế tạo và đem bán cho họ. Mặc dù vậy nhưng những thời gian gần đây rất ít có các loại súng mới ra đời, mà những cây súng họ dùng đểđi săn thường được để trong gia đình hai đời trở lên. Dù từ thời xưa cây súng do họ tự chế tạo hoặc do người Mán chế tạo, nhưng những cây súng của người Mường đều có những điểm giống súng của người Mán và người Thái. Các loại súng mà họ thường dùng để đi săn là các loại súng kíp, súng Hoảmai…
– Cây nỏ: người Mường rất giàu kinh nghiệm làm nỏ, cứ mỗi thanh viên nam giới trong một gia đình thường trang bị cho họ một chiếc nỏ để có thể sử dụng bất cứ lúc nào.
Săn bắt được tiến hành dưới hai hình thức; hình thức săn bắt cá nhân và hình thức săn bắt tập thể. Săn bắt cá nhân có săn thú trực tiếp và săn thú gián tiếp. Săn trực tiếp phải giáp mặt với con thú nên rất nguy hiểm và đòi hỏi thợ săn giàu kinh nghiệm, biết được mùa nào thú đi ăn, ăn ởđâu, nắm chắc quy luật ăn mồi của nó. Săn gián tiếp thì người đi săn sử dụng công cụ như các loại bẫy đểbắt thú. Hình thức săn tập thể trước đây thường được nhà lang tổ chức, mỗi một lần diễn ra thì vài chục người tham gia.
Một số kiêng kỵ khi đi săn – khi đi săn người ta phải bấm giờ, kiêng không gặp phụ nữ mang thai, vì họ cho rằng gặp người có thai thì không gặp may. Săn được con thú đầu tiên không được biếu cho ai, vì sợ rủi ro.
+ Săn bắt ở đồng ruộng
Săn bắt ở đồng ruộng đơn giản và không nguy hiểm như săn bắt ở trên rừng. Người Mường khi khi làm đồng họ thường mang theo một cái giỏ trên người, gặp con gì họ bắt rồi bỏ vào đó, ví dụ như cua, ếch, nhái, châu chấu, chuột đồng và các con côn trùng khác.Vào các buổi tối đàn ông trong làng thường rủ nhau đi soi ếch, nhái, chuột đồng..vì về đêm chung đi ăn nhiều và dễ bắt hơn. Săn bắt ở ruộng ít có hình thức săn bắt tập thể.
+ Săn bắt ở sông suối
Việc kiếm nhặt thức ăn ở dưới nước như mò cua, bắt ốc, đánh cá cũng được tiến hành thường xuyên. Đánh cá có hai hình thức cá nhân và tập thể.
Hình thức săn bắt dùng sức đông người hình thức này gồm một số đông người xuống một khúc suối hay một đoạn sông, các cuộc đánh bắt huyên náo nhất là những buổi đánh cá lớn do họ nhà Lang tổ chức. Nếu tiến hành hình thức đánh bắt cá nhân, dụng cụ đánh bắt như :vợt (kha) giỏ, ngọ hầu, ngọ đánh, xông, mượng, chài lưới chiếc Kha giống vợt hớt cá của người Việt, dùng để hớt cá, tôm tép. Thân vợt được làm bằng cây mây uốn gấp vòng tròn, dưới vòng tròn buộc lưới.
Mặc dù người Mường đã lấy nghềtrồng lúa nước là hoạt động chính, song họ vẫn dựa vào các nguồn thực phẩm từ tự nhiên, vì đó là nơi cung cấp một phần thức ăn đáng kể phục vụ cho bữa ăn hàng ngày của họ.